«ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՀԱՐՑՈՒՄ ԱՅՆՊԻՍԻ ԻՐԱՎԻՃԱԿ Է ՍՏԵՂԾՎԵԼ, ՈՐ ՈՉԻՆՉ ՉԱՆԵԼՆ Է ՍԽԱԼ»

«Իրավունքը de facto»-ի հյուրն է ԱԺ հանրապետական փոխնախագահ ՍԱՄՎԵԼ ՆԻԿՈՅԱՆԸ
-Հայ-թուրքական հարաբերությունների Ձեր գնահատականը. ինչո՞վ եք պայմանավորում փոխադարձաբար վերցված դադարը:
-Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ամենաբարդ փուլն է սա, որովհետև միջազգային կազմակերպությունների կամ աշխարհաքաղաքական կենտրոնների ազդեցությունն այս փուլում ոչ գործնական է, երբ գործը հասնում է խորհրդարաններին: Ակնհայտ է, որ թուրքական կողմը ձգձգում է, Թուրքիայի ղեկավարների, քաղաքական գործիչների ռիտորիկան բավականին կոշտացել է, նրանց հայտարարություններում հաճախ են հայ-թուրքական հարաբերությունները կապվում ղարաբաղյան հարցի կարգավորման հետ: Ըստ միջպետական համաձայնագրերի վավերացման կարգի` ՀՀ նախագահը համաձայնագրերը հանձնել է Սահմանադրական դատարան, որտեղից դրանք կարող են ուղարկվել ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողով: Հարցը մեկն է` ինչքա՞ն կարող է տևել այս գործընթացը: Թուրքիան ուզում է ձգձգել, որ կարողանա բավարարել Ադրբեջանի պահանջները: Բայց ակնհայտ է բոլորին, որ դրանք բացարձակապես անկախ գործընթացներ են, և Ղարաբաղի հարցը երբեք չի կարող կապված լինել հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ, որ ղարաբաղյան հարցում հայկական կողմը երբեք զիջումների չի գնալու, ինչպես հստակ ասաց ՀՀ նախագահը ՀՀԿ 12-րդ համագումարում: Ներքաղաքական և արտաքին քաղաքական բոլոր հարցերի պատասխանները հնչեցին: Նաև պատասխան տրվեց Ադրբեջանի ռազմաշունչ հայտարարություններին, հստակ գնահատվեց ողջամիտ ժամկետը, շեշտվեց, որ Հայաստանը անվերջ չի սպասելու` Թուրքիան կվավերացնի՞ արձանագրությունները թե՞ ոչ, կամ` ե՞րբ կվավերացնի: Բարդ փուլ է, բայց մեր պետությունը պետք է արժանապատվորեն անցնի այն, մենք խնդրողի դերում չենք, մենք ուզում ենք արժանապատիվ, 21-րդ դարին հարիր հարաբերություններ ունենալ մեր հարևան պետության հետ, և այժմ հարևանը պետք է ցույց տա` պատրա՞ստ է քաղաքակիրթ հարաբերությունների, պատրա՞ստ է առաջնորդվելու եվրոպական արժեքային համակարգով, որին այդքան ձգտում է, թե՞ ընդամենը դեկլարատիվ հայտարարություններ է անում: Թուրքիայի պահվածքն ամբողջ աշխարհին պետք է ցույց տա` գործնականում միջազգային հանրության հետ իր հարաբերություններում ազնի՞վ է, թե՞ ոչ: Գնդակը Թուրքիայի դաշտում է, և Թուրքիան պետք է իր գործողություններով տա իր գնահատականը:
-Մենք ուզո՞ւմ ենք, որ Ղարաբաղի հարցը լուծվի: Գուցե հարցը մերկապարանոց է հնչում` հայտնի պատասխանով, այնուամենայնիվ...
-Բնավ մերկապարանոց չէ, տեղին հարց է: Ղարաբաղյան հիմնախնդրի լուծման տարբեր փուլերում մենք այդ հարցին տարբեր պատասխաններ ենք տվել: Եղել է ժամանակ, երբ մեր արտաքին քաղաքականության նպատակներից մեկը լուծումը հնարավորինս ձգձգելն էր, սառեցնելը, որպեսզի հարցի արդիականությունը մեղմանա: Ամեն տակտիկա ունի իր լիմիտը: Կարծում եմ, որ այդ տակտիկան իր լիմիտը սպառել է, և ոչինչ չանել արդեն նշանակում է սխալներ թույլ տալ: ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը շատ ճիշտ էր ասում` եթե մենք քայլեր ենք անում, առաջ ենք գնում, իհարկե, սխալների հավանականություն է առաջանում: Բայց ղարաբաղյան հարցում այնպիսի իրավիճակ է ստեղծվել, որ ոչինչ չանելն է սխալ: Եթե չես գնում հարցերը լուծելու ճանապարհով, արդեն իսկ սխալվում ես: Այն քաղաքականությունը, որ տասը տարի վարվել է, սպառել է իր թույլատրելիության ու արդյունավետության լիմիտը:
- Թուրքիան ուզում է, որ հարցը լուծվի, Ադրբեջանն ուզում է, Հայաստանն ուզում է, միջազգային հանրությունն ուզում է, ի՞նչ անջրպետ կա, որ հարցը չի լուծվում:
-Այո, Թուրքիան էլ, Ադրբեջանն էլ, Հայաստանն էլ։ Բայց տարբեր կերպ ենք պատկերացնում լուծումները: Ադրբեջանը մինչև վերջերս խոսում էր իր պետության կազմում Լեռնային Ղարաբաղին բարձր աստիճանի ինքնավարություն տալու պատրաստակամության մասին և բանակցությունները համարում էր փոխզիջում: Ծիծաղելի վարքագիծ, որ միջազգային հանրությունը չէր կարող լուրջ ընդունել, որովհետև Լեռնային Ղարաբաղը դեֆակտո անկախ հանրապետություն է: Չե՞ք ուզում բանակցել, մի՛ բանակցեք, ղարաբաղցին իր հողում է ապրում, իր պետության մեջ, կազմակերպում է իր ընտրությունները, ընտրում է իր կառավարման մարմիններն ու ապրում է... Լուծելու խնդիր ունի Ադրբեջանը: Ադրբեջանը պետք է ճանաչի Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքը, միջազգային կազմակերպություններն արդեն դա հասկացել են, Թուրքիայում էլ են հասկացել, Ադրբեջանում էլ, կարծես, սկսել են հասկանալ ու շրջանառության մեջ կամացուկ դնում են Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքի ճանաչման խնդիրը:
-Ադրբեջանի նախագահը նաև հայտարարում է, որ հարցը պատերազմով կլուծի, բայց գնում է բանակցելու:
-Բազմիցս է հայտարարել: Պատերազմ սկսողն առանց հայտարարելու է սկսում և չի բանակցում։ Դա տեղեկատվական պատերազմ է, ճնշում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների վրա, Հայաստանի վրա ներգործելու փորձ։
-Բանակցությունների առաջին տասնամյակը չէ, հոխորտանքների տակտիկան լիմիտ չունի՞։
-Իլհամ Ալիևը ևս հասկանում է, որ նման հայտարարությունների լիմիտը սպառել է և՛ ներքին, և՛ արտաքին օգտագործման համար: Իր երկրում ուր էլ գնա` ռազմական ճանապարհով հարցի լուծումից է խոսում, ամեն անգամ արժե՞ պատասխանել: Ադրբեջանը մեկ անգամ արդեն սկսել է պատերազմը և տեսել արդյունքները: Այն ժամանակ Իլհամ Ալիևը կարող էր իր հերոսությունը ցույց տալ, ծաղկուն տարիքում էր, բայց պատերազմը նրա համար մնաց ուրիշի պատմած` ի տարբերություն Հայաստանի նախագահի, որ զինվորից հասավ գերագույն գլխավոր հրամանատարի պաշտոնին: Ալիևը հիմա փորձում է ահաբեկել մի մարդու, ով կռվել ու հաղթե՞լ է այդ պատերազմում:
-Մի կողմ թողնենք, թե ինչ են ուզում Ադրբեջանն ու Թուրքիան։ Ի՞նչ է ուզում Հայաստա՛նը: Ինչի՞ն ենք պատրաստ:
-Պատերազմի միշտ ենք պատրաստ, բայց մենք խաղաղություն ենք ուզում: Մենք ասել ենք, որ այլընտրանք չկա Լեռնային Ղարաբաղի անկախությանը, Ադրբեջանի կազմում Ղարաբաղը չի կարող լինել, Ղարաբաղը պիտի Հայաստանի հետ ցամաքային կապ ունենա, պիտի լինեն միջազգային անվտանգության երաշխիքներ: Այդ շրջանակներում ենք մենք պատկերացնում լուծումը:
-Միջազգային երաշխիքները հավերժական չեն կարող լինել։ Հետո՞:
-Միջազգային երաշխիքները միայն միջազգային ռազմական ուժերը չեն, որ ինչ-որ պահի կարող են հեռանալ: Բազում այլ դրսևորումներ կան, օրինակ` միջպետական համաձայնագրերը:
-Ե՞րբ կլուծվի հարցը` Ձեր կանխատեսմամբ:
-Բանակցությունները շարունակվում են։
-Բանակցողներն այնքան տարբեր գնահատականներ են տալիս, ի վերջո, դա փակ շրջանա՞կ է, թե՞ պարուրաձև զարգացում, որի յուրաքանչյուր հաջորդ կետը նախորդի շարժումը չի կրկնում:
-Հարցի լուծման ամբողջ շղթան պետք է իր տրամաբանական ավարտին հասնի, եթե այդ շղթայից մի օղակ էլ պակասի, ուրեմն ամբողջ շղթան չկա: Բոլոր հարցերի լուծումը պետք է հստակ լինի, մեկ փաթեթում, որն իրականացվում է փուլ առ փուլ:
-Անցնենք տնտեսական քաղաքականությանը։ 2010-ի բյուջեի նախագծին ի՞նչ անուն կտայիք:
-Թերևս` ճգնաժամի հաղթահարմանն ուղղված նպատակային բյուջե: ՈՒզենք, թե չուզենք` ծախսային մասերի ուղղությունը հենց ճգնաժամի հաղթահարումն է: Վարչապետը ևս ընդունեց քննադատությունը հարկեր-ՀՆԱ-ի վերաբերյալ, ստվերի գոյությունը: Կառավարության վարչարարության խստացումն այս ուղղությամբ դրական եմ գնահատում, շատ դրական է, որ կառավարությունն Ազգային ժողովի հետ պետք է լուրջ ուշադրություն դարձնի սոցիալական արդարության հարցերին: Եթե 2010-ին կառավարությանը հաջողվի լուծել երկրի համար այդ կարևորագույն խնդիրը, 2011-ին շատ ավելի լավ իրավիճակում կլինենք:
-ՈՒնե՞ք այն զգացողությունը, որ աշխարհը դուրս է գալիս ֆինանսատնտեսական ճգնաժամից:
-Այդ զգացողությունը որևէ մեկը չի կարող ունենալ, տարբեր գնահատականներ ու կանխատեսումներ կան, որոնք ամեն ամիս ու ամեն շաբաթ փոխվում են, որովհետև իրավիճակն է փոխվում: Ոչ ոք չի կարող ասել` եկող տարի միանշանակ ճգնաժամը հաղթահարվա՞ծ կլինի: Կարևորը` արդյո՞ք կառավարության քայլերը նպատակաուղղված են դրան: Ամբողջ աշխարհում կառավարություններին տալիս են լրացուցիչ իրավասություններ, արագ գործելու հնարավորություններ, օրենսդիրներն այդ նպատակով իրենց իրավասությունների մի մասը փոխանցում են գործադիրին` ազատ, ճկուն, օպերատիվ գործելու, նույնիսկ ոչ շուկայական տնտեսությանը հարիր մեխանիզմներ օգտագործելու համար: Խորհրդարանները նույնիսկ հրաժարվում են իրենց սիրելի պոպուլիզմից և փորձում են օժանդակել գործադիր իշխանություններին:
-Վարչապետն ասում էր, որ մեր տնտեսությունը սակավ դիվերսիֆիկացված է, 2010-ին այդ խնդիրը լուծելու հնարավորություններ կա՞ն:
-Բյուջեն չի կարող ամբողջովին լուծել դիվերսիֆիկացիայի հարցը: Այդ հարցը նախ և առաջ կապված է հաղորդակցության ուղիների հետ։ Որպեսզի քո երկրում կարողանաս զարգացնել տնտեսության որևէ ճյուղ, պիտի ունենաս հնարավորինս էժան հաղորդակցուղիներ: Դիվերսիֆիկացիայի հիմքում դա է: Այնպես չէ, որ մինչև հիմա չենք ցանկացել մեր տնտեսության դիվերսիֆիկացումը, մենք գնացել ենք այն ճանապարհով, որը հնարավոր է եղել, որը բաց է եղել: Օրինակ` շինարարությունը. տեղական հումքը կար, աշխատուժը կար, դրսի հետ շատ քիչ կապ ուներ, և տնտեսությունը գնաց այդ ճանապարհով։ Ճգնաժամը ցույց տվեց մեր տնտեսության խոցելի կողմերը, հասկացանք, որ մեր տնտեսությունը մրցունակության խնդիրներ ունի, մենաշնորհային է:
-Չե՞ք կարծում, որ ճամփաբաժանին ենք. կա՛մ պիտի ընտրենք գոյատևման, եղած միջոցները սոցիալական հարցերին ծառայեցնելու ճանապարհը, կա՛մ քաղաքական որոշում պիտի կայացնենք և եղած միջոցները զարգացման ծրագրերին ուղղենք, որոնք որոշ ժամանակ անց նաև սոցիալական խնդիրներ կլուծեն:
-Ցանկացած պետություն իր հնարավորություններին համարժեք քայլեր է կատարում: Փոքր պետությունների հնարավորություններն էլ են փոքր, բայց մեծ է տնտեսության խոցելիության աստիճանը: Մեծ է կախվածությունը դրսից: Փոքր տնտեսություններն ավելի խոր են ընկնում, բայց շատ ավելի արագ են բարձրանում:
-2010-ին աշխատավարձերը, կենսաթոշակները չեն բարձրանալու: Բնակչության կենսամակարդակի անկումն ավելի չի՞ խորանա գնաճի հետևանքով, որից ակնհայտորեն չենք խուսափի, թեկուզ միայն գազի սակագնի բարձրացման հետևանքով:
-Այսօր կառավարությունը մեկ խնդիր է ցանկանում լուծել` պահել սոցիալական վճարների, աշխատավարձերի մակարդակը, որպեսզի նվազեցում չլինի: Իհարկե, կառավարության ձեռնարկած քայլերը կարող են ամբողջովին չփոխհատուցել թանկացումները, և դա կանդրադառնա կենսամակարդակի վրա: Գազի սակագնի բարձրացմանը կարող է գումարվել ևս մեկ գործոն, որը կառավարությունից կախված չէ և կարող է անկախ մեզանից մեր դեմ գործել:
-Այժմ` ներքաղաքական խնդիրների մասին։ Համագումարները կուսակցության կյանքում կարևոր, ուղենշային, ծրագրայի՞ն նշանակություն են ունենում, թե՞ կուսակցական կյանքի սովորական ու անխուսափելի մասն են:
-Համագումարները ներկուսակցական կյանքի կառավարման միջոց են, կուսակցությունների մասին օրենքով համագումարները պարբերաբար հրավիրվում են` ղեկավար մարմինների հաշվետվությունը լսելու, ղեկավար մարմիններ ընտրելու։
-Իսկ իշխող կուսակցության համագումարնե՞րը:
-Իշխող կուսակցության համագումարները դառնում են նաև պետության ներքին ու արտաքին խնդիրների քննարկման լրացուցիչ առիթ և գտնվում են լրատվամիջոցների ուշադրության կենտրոնում: ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի ելույթը չի կարելի դիտարկել միայն իբրև կուսակցության նախագահի ելույթ, պիտի պատասխաններ տրվեին արտաքին քաղաքական մարտահրավերներին, ներքաղաքական կուսակցական խնդիրներին։
-Իբրև 20-րդ դարից եկած մարդ, որը լավատեղյակ է միակուսակցական համակարգի դրական ու բացասական կողմերին, մտավախություն չունե՞ք, որ ՀՀԿ-ն վերաճում է ԽՄԿԿ-ի: Իշխանության կուտակումը նաև պատասխանատվության կուտակում չէ՞: Ամեն ինչի տերը նաև ամեն ինչի մեղավոր չի՞ դառնում:
-Այո, բայց այդպես 2007-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո ՀՀԿ-ն ուներ որակյալ մեծամասնություն, որը թույլ էր տալիս միակուսակցական սկզբունքով կառավարություն ձևավորել, բայց կոալիցիա ստեղծելու քաղաքական որոշում կայացվեց, որովհետև իշխող կուսակցության ղեկավարը ճիշտ չհամարեց, որ պետական կառավարման համակարգն ամբողջովին մեկ կուսակցության ձեռքում կենտրոնանա: Մեկ կուսակցություն չէ, որ այսօր ղեկավարում է երկիրը, թեպետ ունի դրա իրավական բոլոր հիմքերը:
-Վարչապետի և առանցքային նախարարների անդամակցումը ՀՀԿ-ին ինչո՞վ էր պայմանավորված:
-ՀՀԿ-ն խորհրդարանական ու նախագահական ընտրություններից հետո ձևավորեց կառավարություն, և քաղաքական մեծամասնությունն ու նախագահը վարչապետ նշանակեցին անկուսակցական գործչի: Անկուսակցական վարչապետն ու մի քանի նախարարներ իրականացնում էին նախագահի ու ՀՀԿ-ի նախընտրական ծրագրերը: Այն ժամանակ, երբ «ինչո՞ւ» հարցն էին տալիս, ներքին անհարմարություն էի զգում` ինչպե՞ս ոչ կուսակցականին կուսակցականները պիտի վստահեն իրենց կուսակցական ծրագրերի իրականացումը: Տիգրան Սարգսյանի և երկու նախարարների մուտքը ՀՀԿ մեր համագործակցության տրամաբանական շարունակությունն էր, դեֆակտո իրավիճակի դեյուրե ամրագրումը:
-Քաղաքականություն-մշակույթ կապ տեսնո՞ւմ եք: Մեր հոգեկերտվածքը մեր քաղաքականության մեջ արտահայտվո՞ւմ է:
-Չի կարող չարտահայտվել: Ցանկացած ոլորտում մեր հոգեկերտվածքը դրսևորվում է: Որևէ անծանոթ երկիր հասկանալու համար կանգնեք փողոցում, հինգ րոպե հետևեք երթևեկությանն ու ամեն ինչի մասին պատկերացում կկազմեք: Պետական կառավարման համակարգից մինչև անհատ-անհատ հարաբերություններ մենք գործում ենք ըստ մեր մշակույթի ու հոգեկերտվածքի: Յուրաքանչյուր ժողովուրդ և իշխանություն արժանի են իրենց մշակույթին: Չի կարող լինել վատ ընդդիմություն և լավ իշխանություն, լավ ընդդիմություն, վատ իշխանություն։ Դրանք նույն մշակույթի ու նույն հոգեկերտվածքի կրողներն են` տարբեր մակարդակներում:
Պետական պաշտոնյան հասարակության աչքում դարձել է բացասական կերպար, որի դեմ պետք է պայքարել: ԽՍՀՄ-ը մենք չենք ընդունել ամբողջովին, օտարի իշխանություն ենք համարել ու տարբեր ձևերով փորձել ենք շրջանցել, հարմարեցնել մեզ ու հիմա էլ շարունակում ենք:
-Հիմա օտարի իշխանություն չէ:
-Այո, բայց մեկ սերունդը չի կարող տասնյակ սերունդների հարյուրամյակներով չլուծած խնդիրները լուծել:
Զրուցեց Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ